Ο Σύλλογός μας επισκέφθηκε το φθινόπωρο που μας πέρασε την Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, το βυζαντινό μοναστήρι των θρύλων.
Η Μονή βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Φωκίδας, στο Δήμο Ευπαλίου, 30 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στον παλαιό δρόμο του Λιδωρικίου. Είναι κτισμένη πάνω σε έναν μικρό λόφο και σε υψόμετρο 800 περίπου μέτρων, ανάμεσα σε πυκνό δάσος από δρυς και αγριοκαστανιές, με πλουσιότατη θέα προς την ορεινή Ναυπακτία και τη Δωρίδα.
Το μοναστήρι της Βαρνάκοβας είναι απ’ τα αρχαιότερα της Χριστιανοσύνης, ιδρύθηκε το 977 επί αυτοκράτορος Μανουήλ Ζ’ του Παραπινάκη. Εκεί έχουν ταφεί δυό Αυτοκράτορες και τρεις Πατριάρχες. ” Ήγαγεν ημάς ώδε θανάτου νόμος Σεβαστοκράτωρ Άννα και Κωνσταντίνος. Και λοίσθον δι’ αυτόν δεσπότης Κωνσταντίνος προ της δίκης ρύσαι με της καταδίκης ”. (Επιτύμβιος επιγραφή των Αγγέλων Κομνηνών Άννας και Κωνσταντίνου). Ο ναός ανεγέρθηκε το 1077 από τον πρώτο μοναχό τον Αρσένιο υπό την προστασία των Κομνηνών (και όπως μαρτυρεί σχετική κτητική επιγραφή ανακαινίστηκε στα 1448), έπειτα περιήλθε το 1204 στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου της Ηπείρου, οι ηγεμόνες του οποίου κόσμησαν το μοναστήρι. Είναι το 5ο αρχαιότερο από τα Μοναστήρια της Ελλάδας. Η Βαρνάκοβα υπήρξε το προπύργιο της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού (εθνική συνείδηση, γλώσσα, παραδόσεις) στα χρόνια της επιρροής των Λατίνων στη Δυτική Ελλάδα και κυρίως, κατά τη Φραγκοκρατία της ευρύτερης περιοχής και ο «κυματοθραύστης» των σχεδίων καθολικοποίησης του Ελληνισμού, που θρησκευτικά ανήκε τότε στον Πάπα της Ρώμης.
Σε έγγραφο του 1212 αναφέρονται 96 Ιερομόναχοι. Μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Μονή προστατεύεται από τους Παλαιολόγους.
Υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη ελληνικού σχολείου εντός της Μονής μετά το 1530, ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους δίδαξε εκεί, ο περίφημος Νικόδημος Καβάσιλας από την Αγιά Θυμιά , τον 17ο αιώνα. Η επόμενη χρονική περίοδος 1687-1700 βρίσκει την Μονή στην εξουσία των Βενετών.
Σ’ όλο το διάστημα της Επανάστασης του 1821, το μοναστήρι έλαβε ενεργότατο μέρος στον αγώνα. Διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του και περιέθαλψε γερούς και τραυματίες. Οι καλόγεροι με το όπλο στο χέρι μάχονταν στην πρώτη γραμμή. Όταν έπεσε το Μεσολόγγι, στις 10 Απριλίου 1826 , ο Κιουταχής στράφηκε προς τη Δωρίδα και τα Σάλωνα. Γιά να του κόψει το δρόμο ο Καραισκάκης , άρρωστος τότε , στέλνει το Σκαλτσά , το Σαφάκα , το Φραγκίστα και τον Καλύβα να πιάσουν το μοναστήρι και τα γύρω . Όλο το μήνα Μάιο , 4.000 Τούρκοι ρίχνονταν σαν ταλυσσασμένα σκυλιά απάνω να πατήσουν το ιστορικό μοναστήρι . Ο γενναίος όμως Καλύβας στεκόταν ακλόνητος από μέσα, ενώ απ’ έξω βοηθούσαν ο Σκαλτσάς και ο Σαφάκας .
Όλοι οι καλόγεροι, περί τους εκατό, με επικεφαλής τον ηρωικό ηγούμενο Κοσμά, πολεμούσαν λιονταρίσια στις πολεμίστρες, ενώ συγχρόνως έψελναν μεγαλόφωνα παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο, και οι καμπάνες χτυπούσαν ασταμάτητα όλη μέρα. Απελπισμένοι οι Τούρκοι έσκαψαν λαγούμια αλλά τους πρόδωσε ένας Αρβανίτης και απέτυχαν . Τότε έφεραν κανόνια και έκαναν ρήγμα στους τοίχους.
Μετά απ’ αυτό οι Έλληνες, τα μεσάνυχτα της 26ης Μαίου 1826, και μετά από αγώνα ενός μηνός σχεδόν, ξιφήρεις βγήκαν έξω σκορπίζοντας τον όλεθρο. Εκεί ο ήρωας Καλύβας έχασε το χέρι του. Οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά και έκαναν στάχτη το μοναστήρι. Ξαναχτίστηκε το 1831 με χρήματα που έδωσε ο Καποδίστριας ( 1.800 φοίνικες ). Επέζησαν μόνο εννιά καλόγεροι οι, Κοσμάς ηγούμενος, Παρθένιος, Ανατόλιος, Ιωακείμ, Κυπριανός , Κάλιστρος , Θεόφιλος , Διονύσιος και Χρρύσανθος , όλοι οι άλλοι χάθηκαν….
Ξαναχτίστηκε το 1831 (με τα χρήματα του Καποδίστρια, 1.800 φοίνικες) το καθολικό του έγινε πάνω στο σχέδιο του παλιού – τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, νάρθηκα και εξωνάρθηκα.
Το διάστημα 1941-1949, δοκιμάστηκε σκληρά τόσο κατά τη διάρκεια της ξενικής κατοχής όσο και κατά τον εμφύλιο.
Σήμερα ο επισκέπτης της Μονής θα βρει φιλοξενία από την γερόντισσα Θεοδοσία και την αδελφότητα των 10 μοναχών γυναικών. Το ιερό Μοναστήρι της Παναγίας Βαρνάκοβας, ανακαινισμένο, αποτελεί χώρο ψυχικής ανάτασης και πνευματικής γαλήνης φωλιασμένο μέσα σε απέραντο «Δεντριά».
Στο Τείχιο Δωρίδος βρίσκεται η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, “Παναγία Βαρνάκοβα”. Οι Τειχιώτες έχουν καθιερώσει ετήσια μαζική πεζοπορία και προσκύνημα στην εικόνα της Παναγιάς κάθε Αύγουστο.