Κατά το Βυζάντιο, κάθε χωριό είχε αυτόνομο χαρακτήρα. Είχε τη δική του κοινωνική, διοικητική καθώς και στρατιωτική αρχή. Κάθε οικογένεια του χωριού όφειλε να προσφέρει έναν άντρα για το στρατό του κι αν αυτό δεν ήταν εφικτό, έπρεπε να καταβάλει χρήματα για τη μίσθωση ενός μισθοφόρου να την εκπροσωπήσει.

Η νεαρή Θεοδώρα ήταν το μεγαλύτερο κορίτσι μιας φτωχής και πολύ θρήσκας οικογένειας με πατέρα ηλικιωμένο και άρρωστο και ζούσε σε ένα χωριό της Πελοποννήσου, τη Βάστα, λίγο έξω από τη Μεγαλόπολη. Το χρηματικό ποσό που απαιτείτο για την πληρωμή μισθοφόρου ήταν πολύ μεγάλο για τις δυνατότητες της οικογένειάς της και ο πατέρας της ανήμπορος να πάρει μέρος σε μάχη. Έτσι η Θεοδώρα σε ηλικία 17 ετών αποφάσισε να υποδυθεί τον άντρα και να συμμετέχει η ίδια στο στρατό του χωριού της.

Βρέθηκε πολύ σύντομα να πολεμά σε μάχες με περίσσιο θάρρος και όπως ήταν λογικό προάχθηκε σε βαθμό. Το σθένος της, αλλά και η σεμνότητά της την έκαναν αρεστή μέσα στο στράτευμα. Μια νεαρή κοπέλα δεν μπόρεσε να αντισταθεί στη γοητεία του νεαρού στρατιώτη κι έτσι τον ερωτεύθηκε. Η Θεοδώρα δεν ήθελε να προδώσει το μυστικό της γιατί αυτό θα εξέθετε όλη την οικογένειά της. Όσο κι αν η Θεοδώρα προσπαθούσε να μεταπείσει τη νεαρή κοπέλα λέγοντάς της ότι είναι αφιερωμένη στο Θεό, τόσο η νεαρή κοπέλα ήθελε το νεαρό που έβλεπε μπροστά της, τον όμορφο και θαρραλέο στρατιώτη που είχε γνωρίσει. Η συνεχής άρνηση της Θεοδώρας οδήγησε τη νεαρή κοπέλα στην εκδίκηση. Κοιμήθηκε με κάποιον άλλο στρατιώτη με τον οποίο έμεινε έγκυος και πήγε στον Διοικητή του στρατού δηλώνοντας ότι η Θεοδώρα, δηλαδή ο στρατιώτης που είχε ερωτευθεί η κοπέλα, ήταν εκείνος που την άφησε έγκυο και θα έπρεπε να την παντρευτεί.

Η άρνηση της Θεοδώρας, η οποία δεν ήθελε να αποκαλύψει το μυστικό της, στο συγκεκριμένο γάμο, δεν επέτρεπε παρά την καταδίκη της σε θάνατο λόγω ατίμωσης της νεαρής κοπέλας.

Έτσι κι έγινε. Ο νεαρός στρατιώτης μέχρι την έσχατη στιγμή δεν ήθελε να αποκαλύψει το μυστικό του και να φέρει έτσι τον πατέρα του σε δύσκολη θέση. Οδηγήθηκε έξω από το χωριό και εκτελέστηκε. Καθώς ξεψυχούσε, είπε: «Κάνε Κύριε τα χρόνια μου να γίνουν δέντρα και το αίμα μου νερό να τα ποτίζει» και ξαφνικά, ένα ρυάκι σχηματίστηκε με ορμητικό νερό…

Άλλη θεωρία διατείνεται ότι η Αγία Θεοδώρα ήταν η Αυγούστα Θεοδώρα, κόρη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Η΄ της μακεδονικής δυναστείας, που λέγεται πως βασίλεψε σαν άνδρας από το 1055 μέχρι το 1056. Η Αυγούστα Θεοδώρα κατά τους ισχυρισμούς του Μιχαήλ ΣΤ΄ του Στρατιωτικού που τη διαδέχθηκε με κίνημα αρρώστησε βαριά και πέθανε, ενώ κατ’ άλλους εικάζεται ότι ο ίδιος την δολοφόνησε και την έθαψε εδώ.

Μερικούς αιώνες αργότερα, γύρω στον 12ο αιώνα, στο σημείο αυτό φτιάχτηκε ένα εκκλησάκι εις μνήμη της Αγίας Θεοδώρας όπου μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν τα λείψανά της. Με την ολοκλήρωση του ναϊδρίου αυτού, φύτρωσαν 17 δέντρα στη στέγη του όσα και τα χρόνια της Θεοδώρας όταν θανατώθηκε και έτσι ολοκληρώθηκε ο θρύλος της Αγίας Θεοδώρας.

Ακόμα και σήμερα το εκκλησάκι στέκει εκεί δίπλα στα νερά ενός χείμαρρου που διασταυρώνεται με τον ποταμό Χάραδρο και παρότι μικρό σε μέγεθος εντυπωσιάζει κάθε επισκέπτη που προσπαθεί να δικαιολογήσει την ύπαρξη των 17 πανύψηλων δέντρων στη σκεπή του χωρίς ίχνος ρίζας στο κάτω μέρος της στέγης ή το εσωτερικό του ναΐσκου.

Ο ναός της Αγίας Θεοδώρας αποτελεί μοναδικό φαινόμενο και είναι από τα πιο δημοφιλή και αξιόλογα αξιοθέατα της Αρκαδίας. Η εκκλησία κτίστηκε μεταξύ του 1050-1100 προς τιμήν της οσιομάρτυρος Θεοδώρας. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Βάστα της Μεγαλόπολης σε μια κατάφυτη ειδυλλιακή ρεματιά με πυκνό δάσος από θεόρατες βελανιδιές. Η οδική πρόσβαση γίνεται από το Ίσαρι μετά από μια πανέμορφη κατηφορική διαδρομή.

Η μνήμη της Οσιοπαρθενομάρτυρος Θεοδώρας από αμνημονεύτων ετών και μέχρι του έτους 1952 εορταζόταν κάθε Λαμπροτρίτη για λόγους που δεν διέσωσε η παράδοση ως τοπική Αγία και πανηγύριζε ο φερώνυμος ιερός ναΐσκος της. Έκτοτε καθιερώθηκε να εορτάζεται την ίδια μέρα, που η εκκλησία μας τιμά και την μνήμη της Οσίας Θεοδώρας της εξ Αλεξάνδρειας.

Η εξήγηση που έδωσαν για το παράδοξο αυτό φαινόμενο συνοπτικά μερικοί επιστήμονες:

– κ. Λούκος Κων/νος (Γεωπόνος – Κόρινθος): “Δεν υπάρχει εξήγηση από πλευράς γεωπονικής επιστημονικής. Πρόκειται για ένα ΔΙΑΡΚΕΣ ΘΑΥΜΑ”.

– κ. Μακρυγιάννης Π. (Γεωπόνος): “… Αλλά σα γεωπόνος, είμαι σε θέση να ξέρω πολύ καλά, ότι οι τοίχοι θα είχαν ανοίξει και σπάσει από τις ρίζες ενός μόνο δέντρου, πόσο μάλλον δεκαεπτά”.

– κ. Ράπτης Γεώργιος (Δασολόγος – Ναύπακτος): “Το όλο φαινόμενο υπερβαίνει κάθε λογική, φυσική και επιστημονική εξήγηση του ανθρώπου”.

– κ. Μπεληγιάννης Ελευθέριος (Πολιτικός Μηχανικός – Αθήνα): “Όταν ο αέρας αυτός (της ρεματιάς) έχει τη δυνατότητα να ξεριζώνει δέντρα, καταλαβαίνει κανείς, τι δυνάμεις εξασκούνται από τα 17 δέντρα για την ανατροπή της στέγης”.

– κ. Σταυρογιάννη – Περρή Ελένη (Αρχιτέκτων – Καλαμάτα): “Φαινόμενο επιστημονικά ανεξήγητο. Οι δυνάμεις βάρους και αέρος σε συνάρτηση, θα έπρεπε λόγω θέσεως του εξωκλησιού, αλλά και λόγω της προχείρου κατασκευής αυτού, προς δε και της παλαιότητάς του να είχαν διαλύσει το κτίσμα. Τούτο όμως, παραμένει επί τόσους αιώνας χωρίς σοβαρές φθορές”.

– κ. Παλλας (Διευθυντής Αρχαιοτήτων – Κόρινθος): “Βάσει των φυσικών νόμων, τουλάχιστον τα μεγάλα αυτά δέντρα, λόγω κλίσεως, ύψους, περιμέτρου έπρεπε να είχαν γκρεμισθεί. Δια να στέκουν αγέρωχα, είναι κάτι που η επιστήμη δεν μπορεί να δώσει εξήγηση”.

– κ. Τίγκας Αναστάσιος (Θεολόγος, Αρχαιολόγος, Ιστορικός – Ηράκλειο Αττικής): ” Η όλη ανάπτυξις, ύπαρξις και ζωή των δέντρων επί της στέγης του ναού της Οσιοπαρθενομάρτυρος Θεοδώρας εκπλήσσει, αντιβαίνει προς πάσα λογικήν και φυσικήν εξήγησιν του ανθρώπου. Καταδεικνύει μίαν σπανίαν ιδιαιτερότητα, την επέμβασιν του Θεού επί της δημιουργίας Του, το θαύμα”.

Η Αγία Θεοδώρα στο βιβλίο “Ρεκόρ Γκίνες”

ΕΛΛΑΔΑ Θαυμαστό ναΐδριο τιτλοφορείται από το βιβλίο Γκίνες ο ναός της Αγίας Θεοδώρας στο χωριό Βάστα Μεγαλόπολης Αρκαδίας. Ο εν λόγω ναός αφιερωμένος στη μνήμη της Αγίας Θεοδώρας χτισμένος τον 12ο αιώνα δημιουργεί θαυμασμό και ερωτηματικά στον επισκέπτη-προσκυνητή. Ο ναός είναι κτισμένος σε πετρώδες έδαφος με τοίχους πάχους 70 εκατοστών και περιβάλλεται από 17 αιωνόβια δέντρα που αγκαλιάζουν το ναό. Τα δέντρα και τα κλαδιά πλέκονται στη σκεπή και στους τοίχους για να προστατεύσουν το ναό από τα στοιχεία της φύσης και από κάθε βέβηλο χέρι. Κι ενώ περιμένεις μετά από τόσες εκατονταετίες που πέρασαν, να δεις μόνο ερείπια διαπιστώνεις πως ο ναός βρίσκεται σε θαυμάσια κατάσταση.

Κοπή των δέντρων της στέγης

Τον Δεκέμβριο του 1959 ο Έκτακτος Επιμελητής Αρχαιοτήτων Γορτυνίας με έκθεσή του εισηγήθηκε αφ’ ενός την εκρίζωση των δέντρων από τη στέγη του ναΐσκου και αφ’ ετέρου τον καθαρισμό και την κεράμωσή του. Το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων έγκρινε την πρόταση του Επιμελητή και χορήγησε πίστωση για την εκρίζωση των δέντρων από την στέγη του ναΐσκου. Όμως ο Σύλλογος των απανταχού Βασταίων με επικεφαλής τον αείμνηστο δραστήριο Πρόεδρό του Ανδρέα Παναγιωτόπουλο, μέλος τότε του ΑΣΔΥ, αντιδρά αποτελεσματικά υποβάλλοντας έγγραφο στο οποίο προβάλλει τις αντιρρήσεις του και ζητεί την ανάκληση της οικείας πιστώσεως και της συναφούς διαταγής του.

Σύλλογος Βελημαχιτών Αρκαδίας 23-10-2013

Κ.Θωμάς

   Στα σύνορα των νομών Αρκαδίας και Λακωνίας βρίσκεται η μονή του Αγ. Νικολάου Καλτεζών, που απέχει 31 χλμ. από την Τρίπολη (Χάρτης Ζ5).  Το 1696 με ανασκαφές που έγιναν ύστερα από φανέρωση του Θεού στον Ηλ. Λυρώνη, βρέθηκε στην τοποθεσία, που είναι κτισμένη η Μονή, μια θαυματουργική εικόνα του Αγ. Νικολάου. Ο Ηλίας Λυρώνης έγινε μοναχός με το όνομα Ανανίας και με ζήλο και αυταπάρνηση οργάνωσε σιγά-σιγά ένα κανονικό μοναστήρι.

    Αντιμετώπισε πολλές λεηλασίες από τους Τούρκους αλλά ο Αγ. Νικόλαος πάντα βοηθούσε, όπως τότε, που ένας Τούρκος αγάς πήγαινε με τη συνοδεία του να λεηλατήσει για δεύτερη φορά τη Μονή. Μετά από προσευχή του Ανανία ο αγάς δεν μπορούσε να κινηθεί, σαν να τον κρατούσαν αλυσίδες και η μορφή του Αγίου παρουσιάστηκε μέσα από μία φλόγα και διέταξε τον αγά να απομακρυνθεί. Έκτοτε ο αγάς βοηθούσε οικονομικά πάντα τη Μονή.

    Κατά την επανάσταση του 1821 στο μοναστήρι υπήρχαν αποθήκες πυρομαχικών αλλά και κρυφό σχολειό. Ο Κολοκοτρώνης πολλές φορές είχε βρει καταφύγιο και μία φορά σώθηκε από βέβαιο θάνατο μετά από προσευχή του στον Άγιο όταν τον περίμεναν Τούρκοι στην είσοδο της Μονής για να τον σκοτώσουν.

ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ

     Ο ναός έχει σταυρικό σχήμα με τρούλο, που στηρίζεται σε 6 κτιστές κολώνες. Με αυτές σχηματίζονται τρία τμήματα, που στεγάζονται με καμάρες και με σφαιρικές αψίδες, που συνοδεύουν τον τρούλο.

     Η εκκλησία είναι τρισυπόστατη 1.) του Αγ. Νικολάου 2.) της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και 3.) του προφήτου Ηλιού.

     Πάνω από την πόρτα του καθολικού υπάρχει μαρμάρινη πλάκα, που μνημονεύει τη συνέλευση των γερουσιαστών, που έγινε στις 26 Μαΐου του 1821. Όταν τελείωσε η συνέλευση έγινε στο ναό του Αγ. Νικολάου η ορκωμοσία.

    Η ιστορία της Μονής είναι μεγάλη, γνώρισε πολλές καταστροφές αλλά χάρη στο ζήλο πολλών μοναχών και την οικονομική ενίσχυση των επισκεπτών η Μονή σήμερα είναι πανέμορφη και προσφέρει πολλά σε όποιον ζητήσει τη βοήθειά της. Ο Αγ. Νικόλαος προστατεύει κάθε κατατρεγμένο και τα θαύματά του είναι πολλά.

    Δυτικά  του περιβόλου της Μονής υπάρχει παρεκκλήσιο του Αγ. Νεκταρίου. Και εδώ τα τάματα δε λείπουν για θαύματα που έχουν γίνει.

Α’ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΗ ΓΕΡΟΥΣΙΑ

   Μετά τα ένδοξα γεγονότα της 25ης Μαρτίου 1821 δημιουργήθηκε η ανάγκη μιας διοίκησης για την αντιμετώπιση των διοικητικών, οικονομικών, νομικών και στρατιωτικών προβλημάτων. Στη Μονή των Καλτεζών συγκεντρώθηκαν 40 περίπου πρόκριτοι, που απετέλεσαν τη Γερουσία με τις ευλογίες των Θεοδώρη του Βρεσθένης και Έλους Άνθιμου μαζί με τον αρχιστράτηγο Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Στη Μονή της Αγ. Λαύρας ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ευλόγησε την επανάσταση και εδώ στη Μονή των Καλτεζών ο επίσκοπος Έλους Άνθιμος ευλόγησε την πρώτη Ελληνική Διοίκηση στις 26 Μαΐου 1821.

Ο Σύλλογός μας επισκέφθηκε το φθινόπωρο που μας πέρασε την Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, το βυζαντινό μοναστήρι των θρύλων.

Η Μονή βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Φωκίδας, στο Δήμο Ευπαλίου, 30 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στον παλαιό δρόμο του Λιδωρικίου. Είναι κτισμένη πάνω σε έναν μικρό λόφο και σε υψόμετρο 800 περίπου μέτρων, ανάμεσα σε πυκνό δάσος από δρυς και αγριοκαστανιές, με πλουσιότατη θέα προς την ορεινή Ναυπακτία και τη Δωρίδα.

Το μοναστήρι της Βαρνάκοβας είναι απ’ τα αρχαιότερα της Χριστιανοσύνης, ιδρύθηκε το 977 επί αυτοκράτορος Μανουήλ Ζ’ του Παραπινάκη. Εκεί έχουν ταφεί δυό Αυτοκράτορες και τρεις Πατριάρχες. ” Ήγαγεν ημάς ώδε θανάτου νόμος Σεβαστοκράτωρ Άννα και Κωνσταντίνος. Και λοίσθον δι’ αυτόν δεσπότης Κωνσταντίνος προ της δίκης ρύσαι με της καταδίκης ”. (Επιτύμβιος επιγραφή των Αγγέλων Κομνηνών Άννας και Κωνσταντίνου). Ο ναός ανεγέρθηκε το 1077 από τον πρώτο μοναχό τον Αρσένιο υπό την προστασία των Κομνηνών (και όπως μαρτυρεί σχετική κτητική επιγραφή ανακαινίστηκε στα 1448), έπειτα περιήλθε το 1204 στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου της Ηπείρου, οι ηγεμόνες του οποίου κόσμησαν το μοναστήρι. Είναι το 5ο αρχαιότερο από τα Μοναστήρια της Ελλάδας. Η Βαρνάκοβα υπήρξε το προπύργιο της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού (εθνική συνείδηση, γλώσσα, παραδόσεις) στα χρόνια της επιρροής των Λατίνων στη Δυτική Ελλάδα και κυρίως, κατά τη Φραγκοκρατία της ευρύτερης περιοχής και ο «κυματοθραύστης» των σχεδίων καθολικοποίησης του Ελληνισμού, που θρησκευτικά ανήκε τότε στον Πάπα της Ρώμης.

Σε έγγραφο του 1212  αναφέρονται 96 Ιερομόναχοι. Μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Μονή προστατεύεται από τους Παλαιολόγους.
Υπάρχουν αναφορές για την ύπαρξη ελληνικού σχολείου εντός της Μονής μετά το 1530, ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους δίδαξε εκεί, ο περίφημος Νικόδημος Καβάσιλας από την Αγιά Θυμιά , τον 17ο αιώνα. Η επόμενη χρονική περίοδος 1687-1700 βρίσκει την Μονή στην εξουσία των Βενετών.

Σ’ όλο το διάστημα της Επανάστασης του 1821, το μοναστήρι έλαβε ενεργότατο μέρος στον αγώνα. Διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του και περιέθαλψε γερούς και τραυματίες. Οι καλόγεροι με το όπλο στο χέρι μάχονταν στην πρώτη γραμμή. Όταν έπεσε το Μεσολόγγι, στις 10 Απριλίου 1826 , ο Κιουταχής στράφηκε προς τη Δωρίδα και τα Σάλωνα. Γιά να του κόψει το δρόμο ο Καραισκάκης , άρρωστος τότε , στέλνει το Σκαλτσά , το Σαφάκα , το Φραγκίστα και τον Καλύβα να πιάσουν το μοναστήρι και τα γύρω . Όλο το μήνα Μάιο , 4.000 Τούρκοι ρίχνονταν σαν ταλυσσασμένα σκυλιά απάνω να πατήσουν το ιστορικό μοναστήρι . Ο γενναίος όμως Καλύβας στεκόταν ακλόνητος από μέσα, ενώ απ’ έξω βοηθούσαν ο Σκαλτσάς και ο Σαφάκας .

Όλοι οι καλόγεροι, περί τους εκατό, με επικεφαλής τον ηρωικό ηγούμενο Κοσμά, πολεμούσαν λιονταρίσια στις πολεμίστρες, ενώ συγχρόνως έψελναν μεγαλόφωνα παρακλήσεις προς τη Θεοτόκο, και οι καμπάνες χτυπούσαν ασταμάτητα όλη μέρα. Απελπισμένοι οι Τούρκοι έσκαψαν λαγούμια αλλά τους πρόδωσε ένας Αρβανίτης και απέτυχαν . Τότε έφεραν κανόνια και έκαναν ρήγμα στους τοίχους.

Μετά απ’ αυτό οι Έλληνες, τα μεσάνυχτα της 26ης Μαίου 1826, και μετά από αγώνα ενός μηνός σχεδόν, ξιφήρεις βγήκαν έξω σκορπίζοντας τον όλεθρο. Εκεί ο ήρωας Καλύβας έχασε το χέρι του. Οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά και έκαναν στάχτη το μοναστήρι. Ξαναχτίστηκε το 1831 με χρήματα που έδωσε ο Καποδίστριας ( 1.800 φοίνικες ). Επέζησαν μόνο εννιά καλόγεροι οι, Κοσμάς ηγούμενος, Παρθένιος, Ανατόλιος, Ιωακείμ, Κυπριανός , Κάλιστρος , Θεόφιλος , Διονύσιος και Χρρύσανθος , όλοι οι άλλοι χάθηκαν….

Ξαναχτίστηκε το 1831 (με τα χρήματα του Καποδίστρια, 1.800 φοίνικες) το καθολικό του έγινε πάνω στο σχέδιο του παλιού – τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, νάρθηκα και εξωνάρθηκα.

Το διάστημα 1941-1949, δοκιμάστηκε σκληρά τόσο κατά τη διάρκεια της ξενικής κατοχής όσο και κατά τον εμφύλιο.

Σήμερα ο επισκέπτης της Μονής θα βρει φιλοξενία από την γερόντισσα Θεοδοσία και την αδελφότητα των 10 μοναχών γυναικών. Το ιερό Μοναστήρι της Παναγίας Βαρνάκοβας, ανακαινισμένο, αποτελεί χώρο ψυχικής ανάτασης και πνευματικής γαλήνης φωλιασμένο μέσα σε απέραντο «Δεντριά».

Στο Τείχιο Δωρίδος βρίσκεται η Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, “Παναγία Βαρνάκοβα”. Οι Τειχιώτες έχουν καθιερώσει ετήσια μαζική πεζοπορία και προσκύνημα στην εικόνα της Παναγιάς κάθε Αύγουστο.